Магчымасці дзейнаснага падыходу да даследавання тапонімаў

Abstract

Выяўляюцца адметныя рысы і перспектывы дзейнаснага падыходу да вывучэння імёнаў геаграфічных аб’ектаў у процівагу існуючым гістарычным, сістэмна-структурным і этнакультурным даследаванням. Разглядаюцца тапонімы Беларусі, Славакіі і ЗША. Прапануецца дапоўніць вывучэнне імёнаў з пазіцый чалавека-назіральніка (працы А. Л. Беразовіч, М. Э. Рут і іншых даследчыкаў) выяўленнем паслядоўных рашэнняў чалавека-дзеяча. Адзначана, што пры падобнай змене ракурсу даследаван-ня альтэрнатывай прызнаным тапанімістамі намінатыўнай і пазнавальнай функцыям уласных імёнаў выступае рэгулятыўная функцыя, што дазваляе ўраўнаваць значнасць кампанента-класіфікатара (словы кшталту рака, возера і пад.) з дыферэнцыята-рам, які традыцыйна ўспрымаецца як больш важны. Падкрэсліваецца, што класіфікатар здольны адыгрываць ролю ўласнага імені і не суадносіцца з рэальным статусам аб’екта, але здараецца гэта, як правіла, у назвах мікрааб’ектаў. Заўважана, што буйныя, стабільныя і значныя для чалавека арыенціры існуюць у адзінстве дыферэнцыятара і класіфікатара або фарманта-намесніка, прычым класіфікатар суадносіцца з рэальнасцю. Даказана, што паслядоўная фіксацыя спосабаў рэпрэзентацыі аб’ектаў (а не канстатацыя іх адзінкавых прымет) дазваляе выявіць тры асноўныя мадэлі, якія ляжаць у аснове ўсіх імёнаў і ў кантэксце сітуацыі паслядоўна трансфармуюцца з мадэлі без дыферэнцыятара ў мадэлі з адным ці двума атрыбутамі. = Выявляются отличительные черты и перспективы деятельностного подхода к изучению имен географических объектов в противовес существующим историческим, системно-структурным и этнокультурным исследованиям. Рассматриваются топонимы Беларуси, Словакии и США. Предлагается дополнить изучение имен с позиций человека-наблюдателя (работы Е. Л. Березович, М. Э. Рут и других исследователей) выявлением последовательных решений человека-деятеля. Отмечено, что при подобной смене ракурса исследования альтернативой признаваемым топонимистами номинативной и познавательной функциям собственных имен выступает регулятивная функция, что позволяет уравнять значимость классифицирующего компонента (например, слова река, озеро и под.) с традиционно воспринимаемым как более важным дифференцирующим компонентом. Подчеркивается, что классификатор способен играть роль имени собственного и не соотноситься с реальным статусом объекта, но происходит это, как правило, в названиях микрообъектов. Замечено, что крупные, стабильные и значимые для человека ориентиры существуют в единстве дифференциатора и соотносящегося с реальностью классификатора или форманта-заместителя. Доказано, что последовательная фиксация способов репрезентации объектов (а не констатация их единичных признаков) позволяет выявить три основные модели, которые лежат в основе всех имен и в контексте ситуации последовательно трансформируются из модели без дифференциатора в модели с одним или двумя признаковыми атрибутами. = The characteristics and prospects of the activity theory approach are discussed in the article as opposed to the existing historical, structural, and ethnocultural research of place names. The object of the study are the proper names of geographical objects of Belarus, Slovakia, and the United States. The study of names from the standpoint of a human observer (E. Berezovich, M. Rut, et al.) is proposed to be supplemented by the detection of consecutive decisions made by a human doer. A regulative function is considered a substitution for a traditional approach to place names, which implies superiority of nominative and accumulative functions of proper names. This step makes it possible to equalize the classifying element of a name (e. g. words like stream, lake, etc.) with a traditionally more important differentiating element. The classifier is able to play the role of a proper name alone. Besides, it may not translate the real state of the object. Though these things happen, as a rule, in the names of small-scale objects. Large and stable landmarks are meaningful for humans. They exist as a holistic sign which includes both a differentiator and a classifier or its formant-deputy which correctly translates reality. Successive chain of object’s representations (rather than individual characteristics) identifies three major models for creating all the names around. These models are consecutively transformed in the context of the situation from a model without a differentiator to a model with one or two attributes.