Рэалізацыя інвентарнай рэформы памешчыцкай вёскі ў Віцебскай і Магілёўскай губернях

Abstract

Вызначаецца парадак рэалізацыі інвентарнай рэформы ў Віцебскай і Магілёўскай губернях, акрэсліваюцца адносіны прадстаўнікоў урада, памешчыкаў і прыгонных сялян да ўсталявання інвентарнага парадку. Ажыццяўляецца гісторыка-генетычны і кампаратыўны аналіз раней невядомых дакументальных крыніц з канцылярыі віцебскага генерал-губернатара, Галоўнага камітэта па сялянскай справе і Дэпартамента законаў Дзяржаўнага савета Расійскай імперыі. Абгрунтавана выснова аб тым, што насуперак меркаванай аднастайнасці ў рэалізацыі інвентарнай рэформы ва ўсіх рэгіёнах у беларускіх губер-нях яна праводзілася са шматлікімі адступленнямі ад першапачатковых правіл. Неабходнасць згуртавання дваранства вакол цэнтральнай улады ў час Крымскай вайны, а таксама наяўнасць істотных гаспадарчых асаблівасцей у памешчыцкай вёсцы ўсходняй Беларусі выклікалі неабходнасць замены інвентарных правіл ад 22 снежня 1852 г., складзеных паводле ўзору правіл для Правабярэжнай Украіны, на іх новы варыянт, распрацаваны адмыслова для Віцебскай і Магілёўскай губерняў. Паказана, што вынясенне карэктных ацэнак вынікам інвентарнай рэформы патрабуе абавязковага звароту да рэгіянальнага кантэксту яе рэалізацыі. = Определяется порядок реализации инвентарной реформы в Витебской и Могилёвской губерниях, очерчивается отношение представителей правительства, помещиков и крепостных крестьян к установленному инвентарному порядку. Осуществляется историко-генетический и компаративный анализ ранее неизвестных документальных источников из канцелярии витебского генерал-губернатора, Главного комитета по крестьянскому делу и Департамента законов Государственного совета Российской империи. Обоснован вывод о том, что вопреки предполагаемому единообразию в реализации инвентарной реформы во всех регионах в белорусских губерниях она проводилась с многочисленными отступлениями от первоначальных планов. Необходимость сплочения дворянства вокруг центральной власти во время Крымской войны, а также наличие существенных хозяйственных отличий в помещичьей деревне восточной Беларуси вызвали необходимость замены инвентарных правил от 22 декабря 1852 г., составленных по образцу правил для Правобережной Украины, на их новый вариант, разработанный специально для Витебской и Могилёвской губерний. Показано, что вынесение корректных оценок результатам инвентарной реформы требует обязательного обращения к региональному контексту ее реализации. = The object of the article is to determine implementation order of the inventory reform in Vitebsk and Mogilev Governorates and to assess the attitude of government representatives, landlords and serfs to it. Historical genetic and comparative analysis implemented of previously unknown documentary sources from the office of Vitebsk Governorate General, the Main Committee on Peasant Affairs and the Department of the laws of the State Council. It was proved that the inventory reform was carried out with numerous deviations from initial plans despite supposed uniformity of its implementation in all west governorates. Necessity of rallying of landlords around the government during the Crimean War and significant economic differences of landlords’ villages in East Belarus were reasons for changing inventory rules dated December 22, 1852, that were drafted according to the rules used for Right-bank Ukraine, into new rules specifically developed for Vitebsk and Mogilev Governorates. It was shown that it is necessary to refer to regional context of carrying out of the inventory reform for making adequate evaluative judgments about consequences of the reform.