Нязгода ў кантэксце эфектыўнай камунікацыі (на матэрыяле беларускіх драматургічных твораў)

Abstract

Разглядаецца такі від маўленчых актаў, як нязгода з суразмоўцам, рэалізаваная ў розных формах выражэння негатыўнай рэакцыі (адмова, негатыўная ацэнка, неадабрэнне, асуджэнне і інш.) у рэчышчы эфектыўнай камунікацыі, прынцыпаў узаемадзеяння (Г. П. Грайс, Р. Лакоф, Дж. Ліч, І. А. Сцернін, І. П. Тарасава і інш.), а таксама кааператыўных і канфліктных зносін. Асветлена пытанне аб месцы канфлікту ў камунікацыі: тэарэтычна ён пярэчыць сацыяльна правільным і дарэчным паводзінам, часта звязваецца з камунікатыўнымі няўдачамі і завяршэннем камунікацыі, на практыцы ж высвятляецца, што негатыўная рэакцыя не заўсёды выклікае канфлікт, а канфлікт не заўсёды завяршае камунікацыю. Апісаны фактары, якія абумоўліваюць нейтральную рэакцыю адрасанта на нязгоду, выражаную сінтаксічна нячленнымі выказваннямі ў беларускім дыялогу. Прааналізаваны ўрыўкі з драматургічных тэкстаў, якія ўяўляюць сабой трохрэплікавыя дыялогі: пытанне (просьба, пабуджэнне) – негатыўная рэакцыя – нейтральная (станоўчая) рэакцыя на нязгоду. Выяўлены абставіны рознага тыпу, што абумоўліваюць такую рэакцыю: усведамленне адрасантам няправільнасці сваіх камунікатыўных паводзін, вышэйшы статус адрасата, розная значнасць прадмета гаворкі для суразмоўцаў, жартаўлівы, няўпэўнены тон нязгоды і інш. Зроблены высновы пра тое, што ў беларускім дыялогу негатыўная рэакцыя не заўсёды выклікае адмоўныя эмоцыі ў суразмоўцы, яна з’яўляецца натуральнай і звыклай часткай зносін, а часам нават стымулюе камунікацыю. = Рассматривается такой вид речевых актов, как несогласие с собеседником, реализованное в разных формах выражения негативной реакции (отказ, негативная оценка, неодобрение, осуждение и др.) в русле эффективной коммуникации, принципов взаимодействия (Г. П. Грайс, Дж. Лич, Р. Лакофф, И. А. Стернин, И. П. Тарасова и др.), а также кооперативных и конфликтных отношений. Освещен вопрос о месте конфликта в коммуникации: теоретически он противоречит социально правильному и уместному поведению, часто связан с коммуникативными неудачами и завершением коммуникации, на практике же оказывается, что негативная реакция не всегда вызывает конфликт, а конфликт не всегда завершает коммуникацию. Описаны факторы, обусловливающие нейтральную реакцию адресанта на несогласие, выраженное синтаксически нечленимыми высказываниями в белорусском диалоге. Проанализированы отрывки из драматургических текстов, которые представляют собой трехрепликовые диалоги: вопрос (просьба, побуждение) – негативная реакция – нейтральная (положительная) реакция на несогласие. Выявлены обстоятельства разного рода, вызывающие такую реакцию: осознание адресантом неправильности своего коммуникативного поведения, более высокий статус адресата, разная значимость предмета речи для собеседников, шутливый, неуверенный тон несогласия и др. Сделаны выводы о том, что в белорусском диалоге негативная реакция не всегда вызывает отрицательные эмоции у собеседника, она является естественной и привычной частью общения, а иногда даже стимулирует коммуникацию. = Disagreement with an interlocutor (expressed as a refusal, negative evaluation, disapproval, condemnation and other speech acts forms that signify a negative reaction) has been studied in the context of effective communication, principles of interaction (H. P. Grice, G. N. Leech, R. Lakoff, I. A. Sternin, I. P. Tarasova and others), as well as in the context of cooperative and conflictual relations. The problem regarding the place of conflict in communication has been debated since theoretically conflict contradicts socially correct and relevant behavior and often leads to communicative failures and interruption of communication. On practice it turns out that negative reaction does not always cause conflict, and conflict does not always lead to communication ending. The factors that determine addresser’s neutral reaction on disagreement (expressed by syntactically indivisible utterances in Belarusian dialogue) has been described. For this purpose, the fragments from dramatic texts were considered. The fragments had a form of three-replicate dialogues: a question (request, prompting) – a negative reaction – a neutral (positive) reaction to disagreement. Circumstances that cause such a reaction has been detected: realization of communicatively wrong behavior by the addresser, the higher status of the addressee, the differences in significance of the speech subject for the interlocutors, the playful, uncertain tone of disagreement etc. It was concluded that in Belarusian dialogue a negative reaction does not always cause interlocutor’s negative emotions, it is a natural part of conversation that sometimes even stimulates communication.