Даследаванне мовы твораў Янкі Купалы і Якуба Коласа ў 1920 –50-я гг.

Abstract

Разглядаецца працэс зараджэння лінгвістычнага купалазнаўства і коласазнаўства як самастойных напрамкаў даследавання. Адзначана, што вывучэнне мовы твораў класікаў пачалося са спроб ацаніць яе як важны складнік мовы беларусаў у цэлым і праілюстраваць гісторыю станаўлення пісьмовай формы беларускай літаратурнай мовы. Паказана, што на працягу аналізаванага перыяду пераемнасць паміж даследаваннямі рознага часу фарміравалася з вялікай цяжкасцю: у першых выказваннях літаратуразнаўцаў пасляваенных гадоў пераважалі такія тэмы, як «Янка Купала і Якуб Колас – стваральнікі беларускай літаратурнай мовы» і «Мова твораў Я. Купалы і Я. Ко- ласа ў яе сувязях з народнай мовай»; паступова ў працах лінгвістаў мова твораў пісьменнікаў стала разумецца як класічная, важная з пункта гледжання як гісторыі беларускай мовы, так і сучаснасці. Паколькі развіццё лінгвістычных купалазнаўства і коласазнаўства адбывалася пераважна ў рамках станаўлення арыентаванай на сучасную мову нарматыўнай беларускай лінгвістыкі, вывучэнне мовы класікаў як сучаснай мела выразны прыярытэт. Сцвярджаецца, што паступова ў даследаваннях мовы твораў Янкі Купалы і Якуба Коласа засвойваліся выпрацаваныя ў рамках беларускай сінхранічнай лінгвістыкі катэгорыі і падыходы, такія як кваліфікацыя пэўных слоў дыялектызмамі, русізмамі, паланізмамі і інш. Зроблена выснова пра тое, што прынцыповым момантам развіцця коласазнаўства і купалазнаўства ў пасляваенны час было імпліцытнае вылучэнне ў іх творчасці двух перыядаў – «пачатковага» і «асноўнага», – у рамках якіх адбывалася пэўнае здабыццё класікамі належнай кваліфікацыі (першы перыяд) і фарміраванне найбольш значных характарыстык іх мовы (другі перыяд). = Рассматривается процесс зарождения лингвистических купаловедения и коласоведения как самостоятельных направлений исследования. Отмечено, что изучение языка произведений классиков началось с попыток оценить его как важную составляющую языка белорусов в целом и иллюстрировать историю становления письменной формы белорусского литературного языка. Указано, что на протяжении анализируемого периода преемственность между исследованиями разного времени формировалась с большим трудом: в высказываниях литературоведов послевоенных лет преобладали такие темы, как «Янка Купала и Якуб Колас – создатели белорусского литературного языка» и «Язык произведений Янки Купалы и Якуба Коласа в его связях с народным языком»; постепенно в работах лингвистов язык произведений писателей стал пониматься как классический, важный с точки зрения как истории белорусского языка, так и современности. Поскольку развитие лингвистических купаловедения и коласоведения происходило преимущественно в рамках становления ориентированной на современный язык нормативной белорусской лингвистики, изучение языка классиков в качестве современного имело четкий приоритет. Указано, что постепенно в работах о языке произведений Янки Купалы и Якуба Коласа усваивались выработанные в рамках белорусской синхронической лингвистики категории и подходы, такие как квалификация определенных слов диалектизмами, русизмами, полонизмами и др. Сделан вывод о том, что принципиальным моментом развития коласоведения и купаловедения в послевоенное время было имплицитное выделение в их творчестве двух периодов – «начального» и «основного», – в рамках которых происходило приобретение классиками надлежащей квалификации (первый период) и формирование наиболее значимых характеристик их языка (второй период). = The article deals with the origin of linguistic study of Kupala and Kolas’ works as an independent research field. The first attempts to study the language of the classics evaluated their language as an important component of the national language as a whole; they also illustrated the history of the Belarusian language in its written form. It was very difficult to achieve continuity between studies of different times during the analysed period. In the post-war years the dominant subjects of literary scholars’ studies were «Kupala and Kolas as the creators of the Belarusian literary language» and «The connection of the language in works of Kupala and Kolas with the vernacular language». Over time, the linguists began to define the language of the writers as a classic one, which was important both for the history of the Belarusian language and for the present time. The approach to study the classics’ language as a modern one was a priority because the formation of Kupala and Kolas linguistic study was happening mostly during the development of the standard Belarusian language study that was modern language focused. The categories and approaches formulated by the Belarusian synchronic linguistics – for example defining certain words as dialectisms, Russicisms, Polonisms, etc. – were adopted in the studies about the language of Kupala and Kolas over time. It was an essential aspect of Kupala and Kolas study evolution in the post-war period to implicitly distinguish two periods in their creative work, a beginning period and main period; the classics were mastering their skill during the first one and were forging major features of their language during the second one.