Справаводства па скасаванні шлюбу ў праваслаўных і рымскакаталіцкіх кансісторыях (канец XVIII – пачатак ХХ ст.)

Abstract

Праводзіцца кампаратыўны аналіз тэрміналогіі, арганізацыі і дакументавання судовай дзейнасці праваслаўных і рымска-каталіцкіх кансісторый на беларускіх землях у канцы XVIII – пачатку ХХ ст. Вызначаюцца тры віды разрыву сямейных адносін – прызнанне шлюбу незаконным, дазвол на асобнае пражыванне мужа і жонкі, развод. Абгрунтоўваюцца прычыны звароту ў кансісторыі. Вылучаюцца два найбольш істотныя перыяды ў арганізацыі спра- ваводства кансісторый па справах аб скасаванні шлюбу і яго нарматыўным рэгуляванні для праваслаўнай і рымска- каталіцкай цэркваў: канец XVIII ст. – 1841 г.; 1840-я гг. – пачатак XX ст. Адзначана, што для праваслаўнай царквы можна акрэсліць трэці перыяд: канец ХІХ – пачатак ХХ ст. Сцвярджаецца, што непасрэдна судовы працэс уключаў тры этапы – прыняцце кансісторыяй прашэння да разгляду, следства, прыняцце рашэння, – а пэўнай міжканфесіянальнай уніфікацыі судаводства ўдалося дасягнуць толькі з прыняццем Статута духоўных кансісторый (1841). Паказана, што з гэтага часу спецыфіка канфесій захоўвалася ў афармленні судовай дакументацыі, выкарыстанні асобных відаў дакументаў, арганізацыі прыняцця да разгляду зваротаў насельніцтва і вынясення прысудаў кансісторыямі па іх, а таксама ў формах падачы апеляцый. = Проводится компаративный анализ терминологии, организации и документирования судебной деятельности православных и римско-католических консисторий на белорусских землях в конце XVIII – начале ХХ в. Определяются три вида разрыва семейных отношений – признание брака незаконным, разрешение отдельного проживания мужа и жены, развод. Обосновываются причины обращений в консистории. Выделяются два наиболее значимых периода в организации судопроизводства консисторий по бракоразводным делам и его нормативном регулировании для православной и римско-католической церквей: конец XVIII в. – 1841 г.; 1840-е гг. – начало XX в. Отмечено, что для православной церкви можно определить третий период: конец ХІХ – начало ХХ в. Показано, что непосредствен- но судебный процесс включал три этапа – принятие консисторией прошения к рассмотрению, следствие, принятие решения, – а некоторой межконфессиональной унификации судопроизводства удалось достичь только с принятием Устава духовных консисторий (1841). Утверждается, что с указанного времени специфика конфессий сохранялась в оформлении судебной документации, использовании отдельных видов документов, организации принятия к рассмотрению обращений населения и вынесения решений консисториями по ним, а также в способах их опротестования. = The article provides a comparative analysis of the terminology, organization and documentation of judicial activities of Orthodox and Roman Catholic consistories in Belarus in the late XVIII and early XX centuries. The author defines and justifies three types of family breaks (recognition of marriage as illegal, permission for separate residence of a husband and wife, divorce), and the reasons for private appeals to Consistories. In accordance with the organization of proceedings of the Orthodox and Roman Catholic Consistories for divorce cases and its regulation, two most significant periods are identified: late XVIII – 1841; since 1840s to the early XX centuty. The third period (late ХІХ – early XX century) is identified for Orthodox church. The trial involved three stages, and some unification of the judiciary between confessions was achieved after 1841. The specifics of the confessions persisted in the design of judicial documentation, the use of certain types of documents, the organization of the adoption of appeals by the population and the decision by the Сonsistory for them, and their appeal.