Даследаванне беларускай літаратурнай мовы 1920–30-х гг. у Беларусі ў савецкі час

Abstract

Разглядаюцца падрыхтаваныя ў Беларусі працы 1960–80-х гг., прысвечаныя вывучэнню беларускай літаратурнай мовы міжваеннага перыяду, якія ў значнай ступені захоўваюць навуковую валіднасць і ў нашы дні. Звернута ўвага на суадносіны ў гэтых працах метадаў сінхранічнага і дыяхранічнага аналізу і іх адэкватнасць для рознага тыпу даследаванняў. Адзначана, што працы І. К. Германовіча і Л. М. Шакуна ўвялі раней фактычна табуіраваны перыяд гісторыі літаратурнай мовы 1920–30-х гг. у навуковы ўжытак. Паказана, што даследаванням І. К. Германовіча была ўласціва шматграннасць і глыбіня. Зроблена выснова пра тое, што пазнейшыя працы аўтараў акадэмічнай калектыўнай манаграфіі 1968 г. па гісторыі новай беларускай літаратурнай мовы і А. Я. Баханькова сфарміравалі своеасаблівы метадалагічны канон вывучэння мовы міжваеннага перыяду, які сярод іншага прадугледжваў кваліфікацыю мовы 1920–30-х гг. на аснове норм беларускай літаратурнай мовы 1950–70-х гг. і сягаў да своеасаблівага зваротнага праецыравання. Даказана, што калі ў арыентаваных на сінхранію працах І. К. Германовіча першай паловы 1960-х гг. рэалізацыя такой методыкі пераважна не мела адмоўнага значэння (а на фоне панавання ў 1930–50-я гг. пазбаўленых аб’ектыўнасці адвольных палітызаваных ацэнак яе выкарыстанне можна лічыць дасягненнем), то ў арыентаванай на вывучэнне гісторыі літаратурнай мовы калектыўнай манаграфіі такі, у сваёй аснове сінхранічны, падыход выглядае як недастаткова адпаведны спосаб даследавання беларускай літаратурнай мовы 1920–30-х гг. Сцвярджаецца, што па меры павелічэння дыстанцыі паміж часам напісання новых даследаванняў і міжваенным перыядам, калі апошні пераставаў быць перыядам сучаснай мовы і паступова пераўтвараўся ў гістарычны перыяд, сінхранічны падыход станавіўся ўсё менш эўрыстычным спосабам вывучэння літаратурнай мовы 1920–30-х гг. = Рассматриваются подготовленные в Беларуси работы 1960–80-х гг., посвященные изучению белорусского литературно-го языка межвоенного периода, которые в значительной степени сохраняют научную валидность и в наши дни. Обращается внимание на соотношение в этих работах методов синхронического и диахронического анализа и их адекватность для разного типа исследований. Отмечено, что работы И. К. Германовича и Л. М. Шакуна ввели ранее фактически табуированный период истории литературного языка 1920–30-х гг. в научный обиход. Показано, что исследованиям И. К. Германовича была присуща многогранность и глубина. Сделан вывод о том, что более поздние работы авторов академической коллективной монографии 1968 г. по истории нового белорусского литературного языка и А. Е. Баханькова сформировали своеобразный методологиче-ский канон изучения языка межвоенного периода, который среди прочего предусматривал квалификацию языка 1920–30-х гг. на основе норм белорусского литературного языка 1950–70-х гг. Таким образом, совершалось своеобразное обратное проециро-вание. Доказано, что если в ориентированных на синхронию работах И. К. Германовича первой половины 1960-х гг. реализация такой методики преимущественно не имела отрицательного значения (а на фоне господства в 1930–50-х гг. лишенных объективности произвольных политизированных оценок ее использование можно считать достижением), то в ориентированной на изучение истории литературного языка коллективной монографии такой, в своей основе синхронический, подход выглядит как недостаточно подходящий способ исследования белорусского литературного языка 1920–30-х гг. Утверждается, что по мере увеличения дистанции между временем написания новых исследований и межвоенным периодом, когда последний переставал быть периодом современного языка и постепенно превращался в исторический период, синхронический подход становился все более несовершенным способом изучения литературного языка 1920–30-х гг. = The article deals with papers published in the 1960–80s in Belarus to facilitate a more precise methodology for the historical study of the Belarusian literary language of the interbellum period. The papers are still present scientific interest nowadays. The article focuses on the correlation of syncronic and diachronic analisys in these papers and their applicability for different areas of modern research. The works of I. K. Hermanovich and L. M. Shakun introduced a de facto taboo period of the 1920–30s into scientific use. Hermanovich’s papers were all manysided and deep. The authour drives to the conclusion that the collection of authours from the BSSR Academy of Sciences on the history of the new Belarusian literary language, as well as A. E. Bahankou’s monograph shaped a certain methodology canon for the language research of the interbellum period. Among other, the canon set evaluation for the literary language of the 1920–30s based on the norms of the 1950–70s, which resulted in retrospective projecting. The adoption of such a method did not have clear negative meaning in Hermanovich’s works of the early 1960s which were aimed at synchrony; we can even consider this approach as an achievement taking into account the prevalence of arbitrary politically-bound non-objective statements in scientific works in the 1930–50s. However, the same approach, which was based on synchrony, looks inadequate for the research of the Belarusian literary language of the 1920–30s in the above mentioned multi-authoured collection which was a study of the language history. The interbellum period gradually became no more a modern language period, but rather a historic one. The authour states that the greater the distance between the interbellum period and the time of new studies of the 1970–80s grew, the more the synchronic approach was turning into an insufficient methodology for the research on the literary language of the 1920–30s.