Навукова-асветныя кантакты беларускіх зямель з краінамі Заходняй і Цэнтральнай Еўропы ў першай палове ХІХ ст.

Abstract

Навуковы артыкул прысвечаны праблеме развіцця ў першай палове ХІХ ст. міжнароднага супрацоўніцтва беларускіх зямель з рознымі краінамі свету ў галіне навукі і адукацыі. Агляд айчыннай і замежнай гістарыяграфіі сведчыць аб тым, што дадзеная тэма дагэтуль не стала прадметам асобнага навуковага аналізу. У даследванні адзначана ўзрастанне колькасці настаўнікаў-еўрапейцаў у Беларусі ў пачатку ХІХ ст. Прааналізавана іх роля ва ўдасканаленні тагачаснай айчыннай сістэмы адукацыі, у тым ліку і ў справе стварэння сеткі прыватных пансіёнаў. Асобная ўвага ў працы ўдзелена Віленскаму універсітэту. Акцэнт быў зроблены на існуючай тут праграме замежных стажыровак і прычынах фарміравання ў Вільні асобнай «нямецкай партыі» прафесараў. Вывучана становішча з замежнымі выкладчыкамі і ў Полацкай езуіцкай акадэміі. Значнае месца ў артыкуле адведзена праблеме пачатку эміграцыі з Беларусі адукаваных колаў грамадства — вывучаны прычыны гэтага працэсу, вызначаны яго асноўныя этапы, адзначаны краіны, куды напраўляліся ўраджэнцы Беларусі. Падкрэслена выключная роля Парыжа як асноўнага тагачаснага эмігранцкага цэнтра. Прыведзены канкрэтныя факты з біяграфій вядомых суайчыннікаў, вымушаных пакінуць беларускія землі пасля падаўлення паўстання 1830—1831 гг. Таксама ў даследванні ахарактарызаваны стан міжнароднага супрацоўніцтва айчыннай інтэлектуальнай эліты з сусветнай навуковай супольнасцю ў 1830—1850-я гг. Вызначаны асноўныя напрамкі падобнага ўзаемадзеяння, адзначаны ўдзел беларускіх навукоўцаў у рэалізацыі міжнародных даследчых праектаў. Паказана заслуга Горы-Горыцкага земляробчага інстытута ва ўмацаванні навуковых сувязяў Беларусі з вядучымі цэнтрамі вышэйшай адукацыі Еўропы. Напрыканцы артыкула вылучаны прычыны паступовага згасання на беларускіх землях культурных кантактаў з замежнымі краінамі і іх пераарыентацыі на ўнутрыімперскае навукова-асветнае асяроддзе. = The article deals with the developments in the scientific and academic cooperation of Belarus with different countries of the world in the first half of the 19th century. A national and foreign historiography survey shows that this topic has not been given special research. This study reveals the growth of the numbers of European teachers in Belarus in the early 19th century. Their role in improvement of the education system of that time is explored, including the establishment of the private boarding schools network. Special attention is given to the Vilna University, with particular emphasis on the academic trips and attachments abroad and on the reasons for the formation of the so-called «German professors group» in Vilna. The situation with the teachers in the Polotsk Jesuit Academy is also studied. The article gives significant attention to the problem of the beginning of emigration of the educated groups of the population from Belarus: the causes of the process are revealed, the main stages identified and the target countries named. The most important role of Paris as the main emigration centre of that time is underlined. The article cites particular facts from the life-stories of the famous people from Belarus, who had to leave the country after the 1830—1831 rising had been put down. The paper also characterizes the situation in the national intellectual elite collaboration with the world academic community in the 1830—1850s. The main direction of this cooperation is outlined and the participation of Belarusian scholars in the realization of international academic studies is noted. The article demonstrates the importance of Gory-Goretsky land studies institute in the fostering scientific contracts of Belarus and reveals the reasons for phasing out of the cultural contact of Belarus with foreign countries and their new orientation towards the academic community within the Russian empire.